بسیاری از شما ممکن است اسم اشعه ایکس (X-Ray) و کاربرد آن در علوم و تخصص‌های مختلف را شنیده باشید. این اشعه توسط دانشمندان فیزیک و در قرن ۱۹ میلادی کشف شد؛ اما ویژگی‌های آن به اندازه‌ای ناشناخته بود که آن را به نام X یعنی مجهول نامید. این اشعه از همان زمان به قدرت نفوذ بالا و از مواد مختلف عبور پیدا می‌کند. از آنجایی که پرتو ایکس از بافت‌های بدن نیز عبور می‌کند و برای تصویر برداری مناسب است، کاربرد گسترده‌ای در علم پزشکی پیدا کرده است.
در ادامه با ویژگی‌ها و کاربردهای اشعه ایکس و نقش آن در درمان و تشخیص پزشکی می‌پردازیم.
اشعه ایکس چیست؟
X-Ray نوعی تابش الکترومغناطیسی قدرتمند است که با سرعت نور در مسیر مستقیم حرکت می‌کند و یک پرتو قدرتمند به حساب می‌آید. این موج طول موج بسیار کمتر و فرکانس بالاتری نسبت به امواج مرئی و رادیویی دارد و قدرت آن چند هزار بار بیشتر است. امواج الکترومغناطیسی مثل اشعه ایکس به طور مستقیم می‌تواند انرژی بالایی را به نقاط دیگر منتقل کرده و در اجسام مختلف نفوذ پیدا کند.
در صورتی که بتوانید این اشعه را با یک گیرنده مناسب دریافت کنید، میتوانید از آن برای تصویربرداری و مشاهده اجزای داخلی بدن استفاده کنید. بنابراین می‌توان گفت یکی از مهم‌ترین کاربردهای این اشعه الکترومغناطیسی در پزشکی و تشخیص بیماری‌هاست. این اشعه به منظور پیشگیری، تشخیص و درمان به کار می‌رود. متداول‌ترین کاربرد این اشعه رادیولوژی است که تصاویر باکیفیتی ازاجزای داخل بدن تهیه می‌کند.
اشعه ایکس چگونه کار می‌کند؟
اشعه ایکس به منظور رادیوگرافی و در دستگاه‌های خاصی به کار می رود که قدرت ارسال و دریافت پرتوها را دارند. این اشعه در برخی موارد مثل فلزات عبور نمی‌کند و به همین منظور رادیولوژیست از فرد می‌خواهد که حین تصویربرداری وسایلی مثل جواهرات، عینک، موبایل و اشیاء را در بیاورد. بر اساس اندامی که قرار است از آن عکس برداری شود، متخصصان می‌توانند به صورت ایستاده، خوابیده یا نشسته از بیماران تصویر برداری کنند.
دستگاه اشعه ایکس را به اندام‌های بدن می‌فرستد و این اشعه از بافت‌های نرم مثل عضله و چربی عبور می‌کند اما استخوان‌ها مانع از عبور آن می‌شوند؛ بنابراین یکی از بهترین تکنیک‌ها برای تصویربرداری ارتوپدی و استخوانی، رادیولوژی است. به منظور استفاده از این اشعه در تشخیص‌های مختلف، از فرکانس‌های متفاوت این اشعه استفاده می‌شود که توسط رادیولوژیست تنظیم می‌شود. گاهی برای وضوح بیشتر عکس‌ها با تزریق ماده حاجب که توسط اشعه ایکس شناسایی می‌شود، دقت این کار را افزایش می‌دهند.
کاربرد اشعه ایکس پزشکی
یکی از نقاط عطف فیزیک را می‌توان ورود این اشعه به علم پزشکی دانست. از آن زمان پرتوهای X به پزشکان کمک کرده‌اند بیماری‌های مختلفی را تشخیص داده و حتی درمان کنند. گرافی X-Ray در موارد بسیاری مثل نمونه‌های زیر کاربرد دارد:
- شکستگی‌های استخوان و در رفتگی‌های مفاصل
- پوسیدگی دندان‌ها
- التهاب مفصلی
- دردهای داخل شکمی
- بیماری‌های ریوی
- سرطان
- آسیب‌های کلیه
و …
یکی از مهم‌ترین کاربردهای اشعه ایکس را می‌توان تشخیص جسم خارجی در بدن افراد دانست؛ به طوری که اگر فرد یک جسم خارجی را بلعیده است، محل دقیق آن به راحتی تشخیص داده می‌شود. با اشعه ایکس می‌توان نارسایی قلبی را تشخیص داد، عملکرد ریه را بررسی کرد و حتی نوع بیماری را تشخیص داد.
دستگاه‌های پزشکی برای تصویربرداری اشعه ایکس
اشعه X-Ray به جز رادیوگرافی در موارد زیر نیز کاربرد دارد:
- ماموگرافی: تست تشخیصی و غربالگری اختصاصی به منظور تشخیص سرطان پستان است که در آن بافت بین یک صفحه تکیه گاه و پدال قرار می‌گیرد. عبور پرتو ایکس از بافت بدن وجود هر گونه غده و بافت اضافی را مشخص می‌کند.
- CT اسکن: سی تی اسکن یا توموگرافی به وسیله یک کامپیوتر برای ایجاد تصاویر سه بعدی انجام می‌شود و نسبت به رادیوگرافی دقیق‌تر به حساب می‌آید. در این روش نیز از اشعه ایکس برای تشخیص استفاده می‌شود.
- پرتودرمانی: در این روش می‌توان از انرژی بالای اشعه ایکس با فرکانس بالا استفاده کرد تا سلول‌های سرطانی را از بین برد.
خطرات اشعه ایکس
اشعه X-Ray را می‌توان قدیمی‌ترین و البته رایج‌ترین اشعه مورد استفاده در پزشکی دانست؛ چرا که استفاده از این اشعه ارزان است و تصاویر دقیقی نیز به ما ارائه می‌دهد. اما این اشعه به دلیل انرژی بالایی که دارد می‌تواند خطراتی نیز به همراه داشته باشد که به گفته متخصصان بسیار کمتر از مزایای آن است. مهم‌ترین خطرات اشعه ایکس شامل:
- ریسک ابتلا به سرطان: قرار گرفتن مداوم و طولانی در معرض اشعه X-Ray ریسک ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد؛ کودکان و به خصوص جنین بیشتر نسبت به اشعه ایکس حساسیت داشته و بهتر است تا حد امکان از آن دور باشند.
- بارداری: در صورتی که خانم‌ها قصد استفاده از اشعه ایکس را داشته باشند از قبل حتما از آنها پرسیده می‌شود که آیا باردار هستند یا خیر؟ این اشعه تاثیر بسیار زیادی روی جنین داشته و بهتر است از روش متفاوت و ایمن‌تری برای تصویر برداری استفاده شود.
- واکنش به ماده حاجب: گاهی اشعه ایکس به همراه تزریق ماده حاجب استفاده می شود که ممکن است یک واکنش آلرژیک نادر ایجاد کند. علاوه بر این تزریق ماده حاجب در افرادی که نارسایی کلیه دارند توصیه نمی‌شود.
حتی در برخی موارد ممکن است اشعه ایکس به اعضای بدن مانند چشم آسیب جبران ناپذیری وارد کند. شما میتوانید در مقاله اثر اشعه ایکس روی چشم راه های پیشگیری از آن مطالعه فرمایید.
چه زمانی از اشعه ایکس پزشکی استفاده می‌شود؟
اشعه X-Ray برای تشخیص شکستگی استخوان، در رفتگی مفصل و پوسیدگی دندان بهترین گزینه است؛ چرا که این اشعه از بافت نرم به راحتی عبور کرده و از بافت سخت استخوان عبور نمی‌کند. گاهی ممکن است پزشک برای تشخیص پارگی رباط زانو یا تاندون شانه از اشعه ایکس افتاده کند. از آنجایی که این اشعه یک اشعه ارزان قیمت به حساب می‌آید اولین قدم پزشکان برای تصویر برداری و تشخیص، رادیولوژی است؛ در صورتی که این روش پاسخگو نبوده یا خطراتی در پی داشته باشد، از تکنیک تصویربرداری دیگری استفاده می‌شود.
سایت خوب با مقالاتی بسیار بی نظیری دارین